“Lean is een managementfilosofie en werkwijze gericht op het elimineren van verspilling en het maximaliseren van waarde voor de klant”. Dit lijkt een mooi streven. Veel adviesbureaus hanteren deze, of een soortgelijke, definitie om aan te geven wat een bedrijf moet doen om succesvol te worden en te blijven. Waarde voor de klant wordt dan gedefinieerd als “waar de klant voor wil betalen”. Alsof klanten geen vergissingen kunnen maken en waardeloze spullen kunnen kopen omdat ze denken dat het waardevol voor hun is. Ook is het de vraag of ‘het elimineren van verspilling’ de interne focus moet zijn van bedrijven. Of leidt ‘elimineren van verspilling’ ook automatisch tot een situatie waar mensen het gevoel hebben dat ze zinvol bezig zijn en zich kunnen ontplooien? Dat laatste zou toch het doel moeten zijn? Tijd voor een discussie.
Bovenstaand stukje heb ik afgelopen week op LinkedIn gezet en ik kreeg enkele reacties. Kern van sommige reacties was dat je Lean goed of fout kunt inzetten en dat dat afhankelijk is van de gebruiker. Net als bij een keukenmes of een hamer. Klinkt logisch.
Ik vind deze reacties toch wat te gemakkelijk. Het ‘Klant is Koning’ en “We doen alles voor de Koning” (elimineren van verspilling waarvoor de klant niet wil betalen) heeft serieuze beperkingen. Het leidt tot eindeloze consumptie, en daarmee tot een milieucrises, en een situatie waarin het geluk van mensen in hun werk hooguit, maar vaak niet, een randvoorwaarde wordt. Denk aan het slavenwerk en de leefomstandigheden van arbeiders in lage lonenlanden, maar ook die van vele arbeidsmigranten in Nederland.
Kortom, moeten we niet erkennen dat de Lean managementfilosofie, zoals veel adviesbureaus dit hanteren, niet neutraal is maar serieuze beperkingen heeft?
Ik heb even opgezocht hoe tegenwoordig bij Toyota gekeken wordt naar het Toyota Production System (TPS), waar Lean Manufacturing van afgeleid is. Twee interessante websites zijn: https://toyotatimes.jp/en/spotlights/091.html en https://www.toyota-europe.com/about-us/toyota-vision-and-philosophy/toyota-production-system. In de uitleg van het Toyota Production System (TPS) wordt de externe klant niet genoemd. Bij Jidoka, één van de pijlers van het TPS, gaat het vooral om het eenvoudiger maken van het werk van mensen. Bij de andere pijler, JIT, gaat het om het gemakkelijker maken van het werk van de interne klant, het volgende ‘station’ dat iets moet doen met de output van de werknemer of het team. Het gemakkelijker maken van het werk van mensen, dát is dus de focus van TPS en de primaire bedoeling van Jidoka en JIT. Die focus leidt vaak ook tot efficiencyverhoging, kortere doorlooptijden en een betere kwaliteit. Zaken die belangrijk zijn voor de klant, maar niet de focus van het TPS. De focus ligt op het werk en het werkplezier van de mensen in de organisatie.
Het is, in onze kapitalistische maatschappij, vanzelfsprekend dat het hoger management gericht is op het beter willen zijn dan de concurrent in de ogen van de klant. Value Stream Mapping (VSM) is een krachtig hulpmiddel voor managers om te onderzoeken waar verbeteringen gezocht moeten worden. Het is vervolgens de taak van managers om de link te zoeken tussen de mensgerichte focus van TPS en de resultaten van hun VSM-activiteiten. Verstandig om dat samen te doen met hun medewerkers; die weten wat ze prettig vinden en wat niet.
Het is zeker zinvol om te discussiëren over het kapitalistische systeem van eindeloze concurrentie waarin mensen tot consumenten worden gereduceerd. Maar dat laat ik hier buiten beschouwing.
De mensgerichte focus van het TPS sluit aan bij de huidige missie van Toyota. In deze missie wordt genoemd dat het bedrijf zich richt op het geluk van mensen en hiertoe het ‘jij-perspectief’ binnen de organisatie promoot. Ook wil het het bedrijf serieus bezig zijn met de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de VN. Het is interessant om op internet eens op te zoeken hoe verschillende bedrijven daadwerkelijk bezig zijn met de SDG’s in de voortbrenging en ontwikkeling van hun producten. Maar dat is een ander topic.
Mijn kritiek op de eerstgenoemde definitie van Lean blijft gehandhaafd.
Jannes Slomp, 30 oktober 2025
————————
Op LinkedIn, waar ik de blog als artikel geplaatst had, vroeg Marijke Boersma of ik misschien een suggestie heb voor een nieuwe definitie van Lean. Slimme vraag! Mijn suggestie:
‘Lean is een managementfilosofie en werkwijze gericht op de ontwikkeling en het geluk van alle mensen in de organisatie opdat ze samen steeds beter waarde kunnen genereren voor het geluk van hun klanten en, ruimer gezien, de wereld’.
Deze ‘nieuwe’ definitie (en focus) is maar een poging. Andere suggesties zijn welkom. Ik denk trouwens dat ‘echte’ lean bedrijven bovenstaande definitie ook wel hanteren…
